A RAPA DAS BESTAS DE SABUCEDO: UNHA FESTA MÁXICO-RELIXIOSA.

A máis famosa das Rapas celébrase todos os veráns na parroquia de San Lourenzo de Sabucedo no noso concello, A Estrada. A devandita parroquia consta de tres aldeas: Sabucedo, a Devesa, e a Barbeira, cun total de 50 habitantes que chegan a se duplicar as fins de semana.

Na actualidade ten máis de 600 cabalos, chamadas bestas ás femias e garañóns aos machos, divididos en 14 manadas, que viven libres nunha extensión de máis de 200 km² de monte. Esta celebración consiste, como noutros curros, en recoller os cabalos do monte, metelos no curro, rapalos e marcalos.

O de Sabucedo é o curro máis coñecido no ámbito galego, presenta ademais trazos propios que o diferencian dos demais, non empregándose cordas nin utensilios diversos para reducir ao cabalo, senón que son os "aloitadores" os encargados de suxeitar á besta ou garañón mentres se procede a rapa, usando tan só a súa destreza e o seu corpo para realizar o labor.

A "baixada" ou actividade de xuntanza e condución das bestas ata Sabucedo forma parte da propia celebración e participan nela centos de persoas de Galicia e de fóra da comunidade autónoma. Unha vez que se xuntan as greas que andan espalladas polos montes de Quireza, Souto, Cuntis, Campo Lameiro e demais, cada grupo de xente reúne as greas que pode e logo xúntanas no Peón, antes de baixar para a aldea.

Unha vez comezada a baixada, as greas descansarán en Cataroi, un terreo por riba da vila onde poden beber, alimentarse e coller forzas  para soportar con valentía a loita que poucas horas despois manterán cos mozos de Sabucedo.

A primeira Rapa lévase a cabo o sábado pola tarde, nun curro de pedra semicircular de recente creación (antes o curro estaba a carón da Igrexa, outro sinal do vencellamento de Festa-Igrexa). 

O feito da Rapa non é só cortar as crinas, senón tamén a previa aloita corpo a corpo, home-besta, e a inmobilización do animal. O acto, que antes máis ca divertir tiña coma fin vender as serdas, comeza co acurramento dunha parte das bestas. Os nenos separarán os poldros (bichiños) para que estes non sexan mancados polos grandes e irse así iniciando na actividade. O acto da Rapa representa tamén, segundo o estudoso Manuel Cabada, unha iniciación simbólica do paso do neno á mocidade, ao agarrar por primeira vez un poldro guiado e dirixido polos maiores.

Seguidamente os aloitadores, nos últimos anos tamén algunhas aloitadoras, collen un cabalo, diríxense especialmente ás bestas do Santo, e loitan con el corpo a corpo, sen máis aparellos que a súa forza.

Esta forma de aloitar herdouse de xeración en xeración: dous aloitadores van á cabeza e un ao rabo. Un dos que vai á cabeza debe ser o que salta enriba do animal e cabalga sobre el. Pouco despois, o segundo da cabeza acode na súa axuda. Cando este chega e se engancha nas crinas dianteiras, o que está subido no équido debe baixar do animal. Ó mesmo tempo o aloitador que vaia ó rabo debe facer unha serie de movementos para intentar desequilibrar a besta.

Este ritual repetirase o domingo pola mañá (día de máis afluencia de xente) e o luns, día no que tamén se procede á marca dos poldros, é dicir, á corta das orellas, para así, coas orellas fanadas, quedar “consagrado” e pasar a pertencer á eguada do Santo.

Cara ó mediodía as bestas iniciarán a súa viaxe cara ó alto do monte. “Cada cabalo griñón reagrupará, rinchando, de novo a súa grea e deste xeito a eguada de San Lourenzo de Sabucedo esperará un ano máis a ritual visita ó seu pobo, ó pobo desas xentes de Sabucedo que durante séculos tiveron e seguen tendo a teima de defender contra homes, lobos e lume as súas bestas”.

Historia da Rapa das Bestas de Sabucedo.

Aínda que nun principio pareza unha festa de carácter profano, todo indica que está moi vinculada coa Igrexa. Trátase dunha festa “máxico-relixiosa”. O propio nome de Sabucedo participa desta característica, a etimoloxía identifica o nome con “sabucus” ou “sambucos”, procedente do latín, que significa “sabugueiro”, planta de virtudes curativas e que era mirada coma unha árbore bendita.

Non se sabe con certeza cando o pobo de Sabucedo comezou a realacionarse coas bestas. Nos petroglifos da Terra de Montes dos séculos XVIII-VIII a.C. hai gravados nos que aparecen cabalos, moitos con xinetes tratando de dominar o animal, e aínda que se pensa que pode haber unha certa relación , a xente da parroquia segue mantendo a orixe da Rapa nunha lenda oral, que di que houbo unha peste que devastou a bisbarra. 



Ante esta situación dúas irmás da aldea ofrecéronlle a San Lourenzo dúas bestas se as defendía do mal, e así foi. Mentres durou a peste as dúas irmás refuxiáronse nunha cabana afastada da aldea, e pasando a mesma doáronlle as bestas á Igrexa. A pesar de non haber datos escritos ó respecto que verifiquen a certeza da tradición oral, consérvanse topónimos coma “O coto da Cabana”, a “Caraballeira das Vellas”, “Fonte das Vellas”, etc. e atopáronse escritos sobre unha peste bubónica na zona que tivo lugar no século XVI. De todos os xeitos os primeiros datos escritos sobre a festa da Rapa, na forma que hoxe ten, son do ano 1682.

Esta lenda volve vincular o acto coa Igrexa, e segue a tradición dos antergos ó longo dos séculos. O único que muda dende entón é a data de celebración. Antigamente facíase no día de Pentecostés, e pode que houbera dúas baixas. Hoxe en día celébrase no verán. Comeza a festa a madrugada do primeiro sábado de xullo con foguetes que chaman a xente á misa ou eucaristía da alborada, na que se pide a protección de San Lourenzo para todos os actos que conleva a celebración.

En 1963 a festa foi declarada de Interese Turístico Nacional, e no ano 2007 de Interese Turístico Internacional, quedando así entre as catro que teñen este galardón en Galicia.

Protexer este gran patrimonio da nosa cultura, recoñecido a nivel mundial, perténcenos a nós, estradenses, conservándoa e dinamizándoa, dende o respeto pola natureza e tradición, e sobre todo polos grandes protagonistas na celebración, eses fermosos cabalos do Santo...